Η πομπή των Παναθηναίων (υδροφόρες), 440-432 π.Χ., ζωφόρος του Παρθενώνα, Μουσείο Ακρόπολης, Ελλάδα / Sharon Mollerus, CC BY 2.0 //creativecommons.org/licenses/by/2.0, μέσω Wikimedia Commons

Ανάμεσα στους πολλούς εξαιρετικούς θεσμούς που γέννησε η Αθήνα ξεχωρίζουν τα Παναθήναια, η σημαντικότερη γιορτή και μία από τις μεγαλύτερες σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο. Εκτός από τους δούλους, κάθε Αθηναίος μπορούσε να συμμετάσχει σε αυτή τη μεγάλη γιορτή της ζωής.

Τα Παναθήναια ήταν κυρίως θρησκευτική γιορτή και τελούνταν προς τιμήν της Αθηνάς Πολιάδος και του Ερεχθέα, ενώ λέγεται ότι ιδρύθηκαν από τη μυθική μορφή του Ερεχθέα 729 χρόνια πριν από την πρώτη Ολυμπιάδα (μεταξύ 1487 και 1437 π.Χ.).

Σύμφωνα με το μύθο, αρχικά ονομάστηκε Αθηναία, αλλά μετά τον ηλιοκτισμό (κοινή εγκατάσταση) από τη μυθική μορφή του Θησέα, η γιορτή μετονομάστηκε σε Παναθήναια.

Η γιορτή αποτελούνταν από τα Μεγάλα και τα Μικρά Παναθήναια. Τα Μεγάλα Παναθήναια γιορτάζονταν κάθε τέσσερα χρόνια και θεωρούνταν μια διευρυμένη και μεγαλοπρεπέστερη παράσταση των Μικρών Παναθηναίων, τα οποία λάμβαναν χώρα κάθε χρόνο. Η αυξημένη μεγαλοπρέπεια της Μεγάλης γιορτής συνήθιζε να μειώνει τη σημασία της Μικρής, γι' αυτό και απέκτησε το επίθετο "Μεγάλα".

Η γιορτή έπεφτε στις 28 του Εκατόμβαιου, του μήνα που αντιστοιχεί περίπου στις τελευταίες ημέρες του Ιουλίου και στις πρώτες ημέρες του Αυγούστου. Πιστεύεται ότι η γιορτή αυτή ήταν ένας εορτασμός των γενεθλίων της Αθηνάς.

Ο Πεισίστρατος, ο τύραννος της Αθήνας, χρησιμοποίησε τον θρησκευτικό χαρακτήρα της γιορτής για να ενώσει κάθε δήμο της Αττικής υπό την εξουσία του, αλλά και για να τονίσει την ανωτερότητα του αθηναϊκού πολιτισμού. Οι εορτασμοί γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια και διαρκούσαν αρκετές ημέρες, κατά τη διάρκεια των οποίων λάμβαναν χώρα πολλές δημόσιες εκδηλώσεις, με σημαντικότερες από αυτές τους αγώνες, την πομπή και τις θυσίες.

Δείτε επίσης: Οι 12 καλύτερες παραλίες στην Κεφαλονιά, Ελλάδα

Οδηγός για τα παιχνίδια Παναθήναια

Οι αθλητικοί αγώνες στα Παναθήναια

Οι αθλητικοί αγώνες περιελάμβαναν αγώνες δρόμου, πυγμαχία, πάλη, παγκράτιο (που ήταν ένας συνδυασμός πάλης και πυγμαχίας), πένταθλο (ένας αγώνας που αποτελούνταν από πέντε διαφορετικά αγωνίσματα: δισκοβολία, ακοντισμός, αγώνας δρόμου, άλμα εις μήκος και πάλη), αρματοδρομίες με τέσσερα και δύο άλογα, ρίψη ακοντίου από άλογο, ιπποδρομίες, πυρρίχιος χορός, ευανδρία (διαγωνισμός σωματικής ικανότητας ή ομορφιάς),λαμπαδηδρομία και βαρκάδα.

Κάθε αγώνισμα, εκτός από τους αγώνες με πυρσούς και τις βάρκες, αποτελούνταν από τρεις διαφορετικές ηλικιακές κατηγορίες: αγόρια (12-16), αγένειοι (άνδρες χωρίς γένια, 16-20) και άνδρες (20+). Οι αθλητικοί αυτοί αγώνες λάμβαναν χώρα στην Αγορά μέχρι το 330 π.Χ., όταν χτίστηκε ένα στάδιο στα περίχωρα της Αθήνας για το σκοπό αυτό.

Μαύρος αμφορέας που απεικονίζει δρομείς στους παναθηναϊκούς αγώνες, περ. 530 π.Χ., Staatliche Antikensammlungen, Μόναχο Αγγλικά: Following Hadrian, CC BY-SA 2.0 //creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0, μέσω Wikimedia Commons

Ορισμένοι διαγωνισμοί, όπως η φυσική κατάσταση, ο πυρρίχιος χορός, η λαμπαδηδρομία και οι βαρκάδες, ήταν διαγωνισμοί που περιορίζονταν στα μέλη των αθηναϊκών φυλών, τα οποία είχαν τον τίτλο του πολίτη, ενώ στα αγωνίσματα του στίβου και της ιππασίας μπορούσαν να συμμετάσχουν και μη Αθηναίοι.

Το έπαθλο των περισσότερων αθλητικών αγώνων ήταν διαφορετικός αριθμός αμφορέων (αγγείων) γεμάτων με ελαιόλαδο. Το λάδι ήταν ένα πολύ πολύτιμο αγαθό, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε ολόκληρο τον μεσογειακό κόσμο, ενώ ταυτόχρονα θεωρούνταν ιερό για την Αθηνά. Χρησιμοποιούνταν συχνότερα όπως το βούτυρο για το μαγείρεμα, ως καύσιμο για τα λυχνάρια και ως σαπούνι.

Επιπλέον, οι αθλητές έτριβαν τον εαυτό τους με ελαιόλαδο πριν από τους αγώνες και αργότερα το ξύνανε με μια μεταλλική συσκευή. Συνήθως, οι νικητές αθλητές πουλούσαν το λάδι που κέρδιζαν για μετρητά.

Όσον αφορά την αξία του επάθλου, ο νικητής στον αγώνα δρόμου stade (αγώνας δρόμου 180 μέτρων) στην κατηγορία των ανδρών κέρδισε 100 αμφορείς πετρελαίου. Εκτιμάται ότι η αξία του βραβείου σήμερα θα μπορούσε να ανέλθει σε περίπου 35.000 ευρώ, ενώ η αμφορείς οι ίδιοι θα μπορούσαν να αξίζουν περίπου 1400 ευρώ.

Στην περίπτωση της λαμπαδηδρομίας, όπου τέσσερις δρομείς από κάθε μία από τις δέκα αθηναϊκές φυλές προσπαθούσαν να ξεπεράσουν ο ένας τον άλλον χωρίς να προκαλέσουν το σβήσιμο της δάδας, το έπαθλο ήταν ένας ταύρος και 100 δραχμές. Η εκδήλωση αυτή ήταν μέρος της ολονύχτιας ( pannychos ) γιορτή που περιλάμβανε επίσης χορό και μουσική.

Μουσικοί διαγωνισμοί στα Παναθήναια

Όσον αφορά τους μουσικούς διαγωνισμούς, υπήρχαν τρεις κύριοι μουσικοί διαγωνισμοί στα Παναθήναια: τραγουδιστές που συνόδευαν τους εαυτούς τους στην κιθάρα, τραγουδιστές που συνοδεύονταν από έναν aulos (πνευστό όργανο) και aulos Πραγματοποιήθηκαν επίσης διαγωνισμοί ραψωδίας. ραψωδία διαγωνίστηκαν στην απαγγελία επικής ποίησης, κυρίως απαγγέλλοντας ομηρικά ποιήματα, και έπαιζαν χωρίς καμία μουσική συνοδεία.

Πιστεύεται ευρέως ότι τα ομηρικά κείμενα που χρησιμοποιούσε ο ραψωδός είναι οι πρόγονοι των ομηρικών ποιημάτων που έχουμε σήμερα στην κατοχή μας. Αυτού του είδους οι μουσικοί διαγωνισμοί διεξάγονταν μόνο κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Παναθηναίων και εισήχθησαν για πρώτη φορά από τον Περικλή, ο οποίος έχτισε το νέο Odeum για αυτόν ακριβώς τον σκοπό.

Η Παναθηναϊκή πομπή

Η γιορτή έφτανε στο αποκορύφωμά της με την πομπή, που ξεκινούσε από τον Κεραμεικό και κατέληγε στην Ακρόπολη. Της πομπής ηγούνταν οι νικητές των αγώνων και οι αρχηγοί των θυσιών, ενώ ακολουθούσε όλος ο αθηναϊκός πληθυσμός. Στόχος ήταν να προσφερθεί στο άγαλμα της Αθηνάς ο πέπλος και να γίνουν θυσίες προς αυτήν.

Δείτε επίσης: Αθήνα - Σαντορίνη - Με πλοίο ή αεροπλάνο

Το peplus ήταν ένα μεγάλο τετράγωνο ύφασμα που ετοίμαζαν κάθε χρόνο οι επιλεγμένες Αθηναίες παρθένες ( ergastinai ) υπό την επίβλεψη της ιέρειας της θεάς. Ήταν επίσης αυτοί που κρατούσαν το peplus Πάνω του αναπαρίσταντο σκηνές από τα Γιγαντομαχίες, δηλαδή τη μάχη μεταξύ των Ολύμπιων θεών και των Γιγάντων.

Η πομπή πέρασε μέσα από την Αγορά προς το Eleusinium στο ανατολικό άκρο της Ακρόπολης, και στη συνέχεια έφτασε στα Προπύλαια. Ορισμένα μέλη έκαναν θυσίες στην Αθηνά Hygiaea , με προσευχές που συνοδεύουν αυτές τις προσφορές.

Στην Ακρόπολη, προσβάσιμη μόνο στους γνήσιους Αθηναίους, γινόταν η θυσία μιας αγελάδας στην Αθηνά Νίκη, και στη συνέχεια μια hecatomb (θυσία 100 προβάτων) στην Αθηνά Πολιάδα, στον μεγάλο βωμό στο ανατολικό τμήμα της Ακρόπολης. Η μεγάλη πομπή των Παναθηναίων έχει απαθανατιστεί στο πάγωμα του Παρθενώνα.

Τα Παναθήναια ξεχωρίζουν ως ένα σαφές παράδειγμα του μεγαλείου της αρχαίας Αθήνας και μια διαρκή υπενθύμιση για τον καθένα μας να απολαμβάνει τη ζωή στο έπακρο.